مقدمه
چک، یکی از رایج‌ترین ابزارهای مالی در مبادلات تجاری و اقتصادی در ایران است که در صورت برگشت، می‌تواند برای صادرکننده مشکلات حقوقی و بانکی متعددی ایجاد کند. چک برگشتی نه‌تنها باعث سلب اعتماد می‌شود، بلکه صادرکننده را با محرومیت‌های قانونی همچون مسدودی حساب‌ها، محرومیت از دریافت دسته‌چک و حتی شکایت کیفری مواجه می‌سازد. در همین راستا، “رفع سوء اثر از چک برگشتی” یکی از دغدغه‌های مهم فعالان اقتصادی، کسب‌وکارها و حتی افراد عادی جامعه است. بسیاری از افراد نمی‌دانند چگونه و در چه شرایطی می‌توانند سوءاثر چک برگشتی را از سوابق خود پاک کنند.
همچنین با توجه به اصلاحات قانون صدور چک به‌ویژه در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۴۰۰. تغییرات اساسی در نحوه رفع سوءاثر به‌وجود آمده که آگاهی از آن‌ها برای جلوگیری از تبعات قانونی ضروری است. در این مقاله، با رویکردی کاملاً کاربردی و بر اساس آخرین نسخه اصلاح‌شده قانون صدور چک، کلیه مراحل، روش‌ها، مدارک و نکات قانونی مربوط به رفع سوءاثر چک برگشتی را به‌صورت دقیق و مستند بررسی خواهیم کرد. مخاطب این مقاله می‌تواند با خواندن آن، نه‌تنها دانش حقوقی خود را افزایش دهد. بلکه مسیر قانونی درستی برای حل مشکل چک برگشتی‌اش انتخاب نماید.
رفع سوء اثر از چک برگشتی چیست؟
رفع سوءاثر چک برگشتی به معنای حذف آثار قانونی و بانکی ناشی از برگشت چک از سوابق فرد صادرکننده است. طبق ماده ۵ مکرر قانون صدور چک (اصلاحی ۱۳۹۷)، در صورت ثبت چک برگشتی در سامانه بانک مرکزی، محرومیت‌های سنگینی علیه صادرکننده اعمال می‌شود. اما قانون‌گذار راه‌هایی را برای رفع این آثار در نظر گرفته است. بر أساس تبصره 3 ماده 5 مکرر و آیین‌نامه اجرایی تبصره ۱ ماده ۵ مکرر قانون صدور چک، بانک‌ها مکلف‌اند پس از تحقق هر یک از روش‌های قانونی رفع سوءاثر، اطلاعات مربوط به چک برگشتی را از سامانه صیاد حذف نمایند.
رفع سوءاثر، به معنای بی‌اثر شدن چک نیست، بلکه به معنای خاتمه محرومیت‌های بانکی ناشی از برگشت آن است. بنابراین حتی پس از رفع سوءاثر، دارنده چک در صورت دارا بودن حقی، می‌تواند حقوق قانونی خود را از طریق شکایت یا دادخواست مطالبه وجه دنبال کند.
روش‌های قانونی رفع سوءاثر از چک برگشتی:
طبق مقررات ماده ۵ مکرر قانون صدور چک و آیین‌نامه اجرایی مربوطه، ۶ روش رسمی برای رفع سوءاثر از چک برگشتی وجود دارد:
۱. تأمین کسری مبلغ چک و ارائه رسید بانک:
در این روش، صادرکننده با واریز کسری مبلغ چک به حساب جاری خود، بانک را موظف می‌کند تا ضمن مسدودسازی مبلغ مزبور، اطلاعات رفع سوءاثر را در سامانه ثبت کند.
۲. ارائه لاشه چک به بانک:
در صورت بازگرداندن اصل چک توسط دارنده، صادرکننده می‌تواند لاشه را به بانک ارائه داده و درخواست رفع سوءاثر نماید.
۳. ارائه رضایت‌نامه رسمی از دارنده چک:
دارنده چک می‌تواند در دفتر اسناد رسمی یا با نامه رسمی، رضایت خود را برای رفع سوءاثر اعلام نماید.
۴. نامه رسمی مراجع قضائی یا ثبتی ذی‌صلاح مبنی بر اتمام عملیات اجرایی:
چنانچه دعوای حقوقی یا اجرایی مربوط به چک مختومه شده باشد، مرجع ذی‌ربط می‌تواند با نامه‌ای رسمی، زمینه رفع سوءاثر را فراهم کند.
۵. ارائه حکم قطعی مبنی بر برائت ذمه صادرکننده:
در صورتی که دادگاه حکم قطعی صادر کند. مبنی بر اینکه دین ناشی از چک پرداخت شده یا وجود نداشته، رفع سوءاثر قانونی خواهد بود.
۶. گذشت سه سال از تاریخ گواهی عدم پرداخت و عدم طرح دعوای حقوقی یا کیفری:
اگر طی این مدت، شکایتی علیه صادرکننده مطرح نشده باشد، رفع سوءاثر به‌صورت خودکار انجام می‌شود.
مدارک لازم برای رفع سوءاثر چک برگشتی:
برای رفع سوءاثر هر یک از روش‌های بالا، مدارک خاصی مورد نیاز است که باید به بانک ارائه شود. به‌عنوان مثال:
1- در روش اول: رسید واریز مبلغ چک به حساب جاری صادرکننده + درخواست کتبی رفع سوءاثر
2- برای روش دوم: اصل چک + فرم درخواست رفع سوءاثر
3- روش سوم: رضایت‌نامه رسمی در دفترخانه اسناد رسمی
4- برای روش چهارم: نامه رسمی از مراجع قضائی یا اجرای ثبت
5- برای روش پنجم: تصویر برابر اصل حکم قطعی دادگاه مبنی بر برائت ذمه
6-برای روش ششم: احراز گذشت ۳ سال از تاریخ گواهی عدم پرداخت توسط بانک مرکزی
نکات مهم پس از رفع سوءاثر چک برگشتی:
رفع سوءاثر لزوماً به معنی پایان مسئولیت قانونی نسبت به چک نیست. برخی نکات مهم که باید پس از رفع سوءاثر در نظر گرفت:
دارنده چک همچنان می‌تواند برای مطالبه وجه اقدام حقوقی یا اجرایی انجام دهد.
اطلاعات مربوط به چک در سامانه صیاد حذف نمی‌شود، فقط اثرات بانکی آن از بین می‌رود.
دریافت دسته‌چک جدید مشروط به بررسی اعتبار توسط بانک مرکزی خواهد بود.
سوءسابقه چک ممکن است در اعتبارسنجی آینده تأثیر داشته باشد. حتی اگر سوءاثر آن رفع شده باشد.
مثال کاربردی:
فرض کنید آقای “الف” یک چک به مبلغ ۱۵۰ میلیون ریال صادر کرده که به علت کسری موجودی برگشت خورده است. پس از دریافت گواهی عدم پرداخت، نام وی در سامانه بانک مرکزی به عنوان صادرکننده چک برگشتی ثبت می‌شود و محرومیت‌های بانکی مانند مسدودی کارت‌ها و عدم دریافت دسته‌چک اعمال می‌شود. آقای “الف” تصمیم می‌گیرد کسری مبلغ را در حساب خود واریز کند. بانک پس از مسدودسازی مبلغ، طی سه روز گواهی رفع سوءاثر را صادر کرده و اطلاعات مربوطه را از سامانه حذف می‌نماید. در این حالت، سوءاثر چک از سوابق وی پاک شده است. اما دارنده چک همچنان می‌تواند مطالبه وجه را از طریق دادگاه دنبال کند.
نتیجه‌گیری
رفع سوء اثر از چک برگشتی، فرآیندی مهم و حیاتی برای بازیابی اعتبار مالی و بانکی صادرکننده چک است. بر اساس ماده ۵ مکرر قانون صدور چک و آیین‌نامه اجرایی مربوطه، راهکارهای متعددی برای رفع سوءاثر پیش‌بینی شده است که در این مقاله به‌تفصیل شرح داده شد. ضروری است هر شخصی که با مشکل برگشت چک مواجه شد. با آگاهی کامل از حقوق خود و استفاده از روش‌های قانونی، نسبت به رفع سوءاثر اقدام نماید. همچنین باید به این نکته توجه داشت که رفع سوءاثر به‌تنهایی پایان ماجرا نیست و مسئولیت مدنی ناشی از چک همچنان باقی است. رعایت نکات قانونی در هنگام صدور چک، بهترین راه برای پیشگیری از این‌گونه مشکلات است.
با توجه به اهمیت موضوع، پیشنهاد می‌شود افراد و شرکت‌ها همواره سوابق چک‌های خود را از سامانه صیاد کنترل کرده و در صورت بروز مشکل، از مشاوره‌های حقوقی معتبر برای رفع آن بهره ببرند. اگر این مقاله برایتان مفید بود، آن را با دوستان خود به اشتراک بگذارید و نظراتتان را برای بهبود مطالب آینده با ما در میان بگذارید.
انتشار در سایت راوی حق