مقدمه
ثبت شکایت کیفری یکی از مهم‌ترین ابزارهای قانونی برای مقابله با جرم و حفظ حقوق شهروندی در نظام حقوقی ایران است. در بسیاری از موارد، افراد به دلیل ناآگاهی از مراحل قانونی یا عدم شناخت مرجع صالح، در پیگیری جرائم و مطالبه حقوق خود ناکام می‌مانند. در این مقاله قصد داریم به صورت دقیق، مستند و کاملاً کاربردی بررسی کنیم که «چطور و کجا شکایت کیفری ثبت کنیم» تا برای مخاطب عمومی، بتوانند در کمترین زمان پاسخ خود را پیدا کنند. این مقاله بر اساس مواد قانونی از جمله قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 و اصلاحات بعدی آن، قانون مجازات اسلامی و رویه‌های عملی دادسراها و محاکم نگاشته شده است. با مطالعه این مقاله، نه‌تنها با مراحل ثبت شکایت کیفری آشنا خواهید شد، بلکه می‌توانید از طریق مثال‌های واقعی، مسیر قانونی را با اطمینان طی کنید.
1.شکایت کیفری چیست و چه تفاوتی با شکایت حقوقی دارد؟
شکایت کیفری، اقدامی قانونی است که با هدف تعقیب مرتکب جرم، احقاق حق عمومی و مجازات مجرم، نزد مراجع قضایی ثبت می‌شود. برخلاف دعوای حقوقی که در آن شخص صرفاً به دنبال جبران خسارت یا الزام به انجام تعهد است، در شکایت کیفری هدف اصلی مجازات متهم طبق قانون است. بر اساس ماده 11 و 12 قانون آیین دادرسی کیفری، تعقیب جرایم غیرقابل گذشت بر عهده دادستان و در جرایم قابل گذشت بر عهده شاکی خصوصی بوده و رسیدگی به آن در صلاحیت دادسرا و دادگاه کیفری است.
جرایمی نظیر سرقت، کلاهبرداری، خیانت در امانت، ضرب و جرح، تهدید، مزاحمت، جعل و … موضوع شکایت کیفری هستند. در حالی‌که دعواهای مربوط به مطالبه وجه، الزام به تنظیم سند رسمی یا تخلیه ید از جمله دعاوی حقوقی‌اند. درک این تمایز برای انتخاب مسیر صحیح قضایی اهمیت بالایی دارد.
2.شاکی چه شرایطی باید داشته باشد؟
برای اینکه فرد بتواند شکایت کیفری مطرح کند، باید دارای اهلیت قانونی باشد؛ یعنی عاقل، بالغ و دارای اختیار باشد. همچنین بر اساس ماده ۶۴ قانون آیین دادرسی کیفری (جهات قانونی شروع به تعقیب)، شاکی باید ذی‌نفع باشد؛ به‌عبارت‌دیگر وقوع جرم باید به نوعی باعث ضرر به او شده باشد. (مدعی خصوصی) در مواردی نیز، شاکی می‌تواند نماینده قانونی یا وکیل فرد زیان‌دیده باشد. برای مثال، اگر شخصی مورد کلاهبرداری قرار گیرد، تنها او یا وکیل رسمی‌اش حق شکایت دارد.
در جرایم عمومی مانند قتل، تجاوز یا اختلاس، دادستان به عنوان مدعی‌العموم وارد عمل می‌شود حتی اگر شکایتی ارائه نشود. بنابراین، شرایط شکایت وابسته به نوع جرم نیز هست. در ماده مذکور نیز جهات قانونی شروع به تعقیب آمده است.
3.مرجع صالح برای ثبت شکایت کیفری کجاست؟
مطابق ماده 310 قانون آیین دادرسی کیفری، مرجع صالح برای شروع تعقیب کیفری معمولاً دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم است. در برخی موارد، کلانتری محل نیز می‌تواند به عنوان مرجع ابتدایی دریافت شکواییه عمل کرده و پرونده را به دادسرا ارجاع دهد. اگر جرمی در حوزه قضایی خاصی اتفاق بیفتد، دفاتر خدمات قضایی شکایت شاکی را به دادسرای همان محل وقوع جرم ارسال می‌کنند.
برای مثال، در صورتی که جرم در شهر تهران رخ داده باشد، مراجعه به یکی از شعبات دادسرای عمومی و انقلاب تهران الزامی است. در جرایم رایانه‌ای یا جرایم خاص مثل مفاسد اقتصادی، دادسراهای تخصصی وجود دارند. پس اطلاع از مرجع صالح، از سردرگمی و رد شکایت جلوگیری می‌کند. در حال حاضر مرجع ثبت شکایت کیفری، دفاتر خدمات الکترونیکی قضایی هستند.
4.مراحل عملی ثبت شکایت کیفری چگونه است؟
ثبت شکایت کیفری مراحل مشخصی دارد:
۱. تهیه شکواییه: این سند باید شامل مشخصات شاکی و مشتکی‌عنه، شرح دقیق ماجرا، تاریخ و محل وقوع جرم، دلایل و مستندات باشد.
۲. ثبت در دفاتر خدمات قضایی: شکواییه باید به‌صورت آنلاین از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ارسال شود.
۳. ارجاع به دادسرا: پس از ثبت، پرونده به دادسرای صالح ارجاع و به شعبه بازپرسی یا دادیاری مربوطه ارجاع می‌گردد.
۴. تشکیل پرونده و صدور دستور تحقیق: بازپرس یا دادیار اقدام به بررسی، احضار متهم، دستور تحقیق یا ارجاع به کلانتری می‌کند.
۵. صدور قرار نهایی: در پایان تحقیقات، یا کیفرخواست صادر و به دادگاه ارسال می‌شود، یا قرار منع تعقیب صادر می‌شود.
5.چه جرایمی را می‌توان مستقیماً در کلانتری ثبت کرد؟
گرچه ثبت رسمی شکایت کیفری از طریق دفاتر خدمات قضایی انجام می‌شود، اما طبق رویه معمول، برخی شکایات ابتدا در کلانتری یا پاسگاه انتظامی ثبت می‌شوند. برای مثال، در مواردی مانند ضرب‌وجرح، سرقت، تهدید، فحاشی یا مزاحمت، فرد می‌تواند به کلانتری محل مراجعه کند. ماموران کلانتری گزارش اولیه تهیه کرده و مراتب را به دادسرای مربوطه ارجاع می‌دهند. این روش، به ویژه در مواردی که فوریت در مداخله پلیس وجود دارد، بسیار کارآمد است. البته ثبت در کلانتری به‌تنهایی کافی نیست و باید پیگیری در دادسرا انجام شود.
6.چگونه شکواییه بنویسیم؟
نمونه شکواییه کاربردی شکواییه باید به‌صورت ساده، دقیق و مستند تنظیم شود. به‌طور مثال: «اینجانب علی رضایی، فرزند حسن، ساکن تهران… به استحضار می‌رساند که آقای حسین م. در تاریخ ۱۵ فروردین ۱۴۰۳ با فریب اینجانب و مانور متقلبانه اقدام به دریافت ۵۰۰ میلیون تومان بابت سرمایه‌گذاری نموده ولیکن از بازگرداندن آن امتناع کرده و متواری شده است. به پیوست، مدارک و مستندات موجود شامل: رسید پرداخت وجه و مکالمات پیامکی ارائه می‌گردد.
خواهشمند است دستور تعقیب کیفری و احضار نامبرده را صادر فرمایید.» ذکر این نکته ضرورت دارد هر چند عنوان اتهامی را مرجع قضایی با توجه به گزارش و شکواییه شاکی باید تعیین کند ولی عملا در هنگام ثبت شکایت بایستی الزاماً عنوان اتهامی درج شود. در نتیجه توصیه می‌شود از وکیل برای تنظیم شکواییه استفاده شود، به‌ویژه در پرونده‌های مهم.
7.مدارک و مستندات لازم برای ثبت شکایت کیفری مدارک مورد نیاز عبارتند از:
اصل و تصویر کارت ملی شاکی
شکواییه تنظیم‌شده
دلایل و مستندات (فیلم، عکس، فیش واریز، رسید، شهود و …)
مدارک وکالت در صورت حضور وکیل همچنین برای ثبت نهایی، پرداخت هزینه دادرسی مطابق تعرفه لازم است.
8.پس از ثبت شکایت چه می‌شود؟
سیر پرونده کیفری پس از ثبت، پرونده وارد مرحله تحقیقات مقدماتی می‌شود. ممکن است بازپرس قرار بازداشت، کفالت یا وثیقه صادر کند. اگر دلایل کافی باشد، کیفرخواست صادر شده و پرونده به دادگاه ارسال می‌شود. دادگاه پس از رسیدگی، حکم نهایی صادر می‌کند. در صورت عدم اثبات جرم، قرار منع تعقیب صادر می‌شود که قابل اعتراض در دادگاه کیفری است.
نتیجه‌گیری
ثبت شکایت کیفری فرآیندی حساس، فنی و در عین حال کاربردی برای صیانت از حقوق فردی و اجتماعی در برابر جرایم است. آگاهی از مراحل قانونی، مرجع صالح، نحوه تنظیم شکواییه، ارائه مستندات قوی و پیگیری صحیح می‌تواند مسیر دستیابی به عدالت را هموارتر کند. چنانچه شکایت به درستی ثبت شود، دستگاه قضایی موظف به پیگیری آن طبق قانون است و متهم نمی‌تواند به راحتی از پاسخگویی فرار کند.
همچنین شاکی باید بداند که ارائه شکواییه بی‌پایه ممکن است تبعاتی مانند تعقیب افترا داشته باشد. در نتیجه، بهره‌گیری از مشاوره حقوقی در تنظیم و ارائه شکایت کیفری به شدت توصیه می‌شود. امید است این راهنمای جامع، کاربردی بودن و استناد قانونی، بتواند نیاز اطلاعاتی شما را به‌خوبی پاسخ دهد و شما را در مسیر درست قانونی قرار دهد.
انتشار در سایت راوی حق