مقدمه
در روند رسیدگی به دعاوی، گاهی اشخاصی که طرف اصلی یک دعوا نیستند، متوجه می‌شوند که رأی صادره می‌تواند بر حقوق آن‌ها تأثیر بگذارد. در چنین شرایطی، قانون به آن‌ها اجازه می‌دهد که به عنوان شخص ثالث وارد دادرسی شوند و از حقوق خود دفاع کنند. این موضوع که تحت عنوان «دعوای ورود ثالث» شناخته می‌شود، به اشخاص ذی‌نفع اجازه می‌دهد تا در جریان رسیدگی به یک دعوا حضور یابند.
بر اساس ماده ۱۳۰ قانون آیین دادرسی مدنی، ورود ثالث زمانی امکان‌پذیر است که شخص برای خود حقی مستقل قائل باشد یا نفع او به یکی از طرفین پرونده وابسته باشد. این دعوا به دو نوع ورود ثالث اصلی و ورود ثالث تبعی تقسیم می‌شود. در نوع اصلی، ثالث خود را دارای حق مستقل می‌داند، اما در نوع تبعی، ثالث از یکی از طرفین حمایت می‌کند.
شرایط قانونی برای ورود ثالث مشخص است و دادگاه‌ها باید بررسی کنند که آیا این ورود مطابق مقررات قانونی انجام شده است یا خیر. در ادامه، مفهوم، مبانی قانونی، شرایط، نحوه رسیدگی، آثار حقوقی و یک مثال عملی از این دعوا را بررسی خواهیم کرد.
۱. مفهوم دعوای ورود ثالث
۱.۱ تعریف حقوقی ورود ثالث
ورود ثالث یکی از روش‌های مداخله اشخاص در دادرسی است که به موجب آن، شخصی که طرف اصلی دعوا نیست اما نفعی در آن دارد، می‌تواند به روند رسیدگی بپیوندد. این امکان به موجب ماده ۱۳۰ قانون آیین دادرسی مدنی فراهم شده است.
۱.۲ انواع ورود ثالث
ورود ثالث به دو نوع اصلی و تبعی تقسیم می‌شود. در ورود ثالث اصلی، شخص ثالث ادعای مستقلی درباره موضوع دعوا دارد. اما در ورود ثالث تبعی، ثالث تنها به حمایت از یکی از طرفین اصلی دعوا وارد می‌شود.
۲. مبانی قانونی ورود ثالث در آیین دادرسی مدنی
۲.۱ مواد قانونی مربوطه
بر اساس مواد ۱۳۰ تا ۱۳4 قانون آیین دادرسی مدنی، ورود ثالث باید دارای شرایط مشخصی باشد. ازجمله اینکه باید دارای نفع قانونی باشد و دادخواست رسمی ارائه دهد.
۲.۲ حدود و محدودیت‌ها
طبق ماده ۱۳۲ قانون آیین دادرسی مدنی، ورود ثالث باید قبل از اعلام ختم دادرسی باشد. اگر پس از آن باشد، ثالث نمی‌تواند در پرونده مداخله کند و باید دعوای مستقلی مطرح نماید. چه مرحله بدوی و چه مرحله تجدیدنظر این موضوع باید رعایت شود.
۳. شرایط و نحوه طرح دعوای ورود ثالث
۳.۱ اثبات نفع قانونی
شخص ثالث باید نشان دهد که رأی نهایی می‌تواند بر حقوق او تأثیر بگذارد. این نفع باید مشروع، مستقیم و قابل‌اثبات باشد.
۳.۲ تنظیم و ارائه دادخواست
بر اساس ماده ۱۳۱ قانون آیین دادرسی مدنی، دادخواست ورود ثالث باید مطابق مقررات عمومی دادخواست‌نویسی تنظیم و به دادگاه ارائه شود.
۴. نحوه رسیدگی به دعوای ورود ثالث
۴.۱ بررسی دادخواست توسط دادگاه
پس از ثبت دادخواست، دادگاه بررسی می‌کند که آیا شرایط قانونی برای ورود ثالث وجود دارد یا خیر. اگر شرایط رعایت نشده باشد، دادخواست رد خواهد شد.
۴.۲ تصمیم‌گیری دادگاه
در صورت پذیرش ورود ثالث، دادگاه مستندات وی را بررسی کرده و در نهایت رأیی صادر می‌کند که ممکن است به نفع یا ضرر طرفین اصلی باشد.
۵. آثار حقوقی ورود ثالث
۵.۱ تأثیر بر روند دادرسی
ورود ثالث ممکن است روند دادرسی را تغییر دهد، زیرا ممکن است مدارک جدیدی ارائه شود که قضاوت دادگاه را تحت‌تأثیر قرار دهد.
۵.۲ اثر رأی نسبت به شخص ثالث
در صورتی که ورود ثالث پذیرفته شود، رأی نهایی نسبت به او نیز لازم‌الاجرا خواهد بود و شخص ثالث باید از آن تبعیت کند.
۶. مثال عملی از دعوای ورود ثالث
۶.۱ سناریوی واقعی ورود ثالث
فرض کنید شخص “الف” علیه شخص “ب” دعوای مالکیت یک ملک را مطرح کرده است. در این میان، شخص “ج” مدعی است که همان ملک قبلاً به او فروخته شده است.
۶.۲ تصمیم دادگاه درباره ورود ثالث
شخص “ج” می‌تواند دادخواست ورود ثالث ارائه دهد و اگر ادله‌اش محکم باشد، دادگاه او را به عنوان ثالث وارد دادرسی می‌کند. اما اگر ادعای او مستدل نباشد، ورود او رد می‌شود.
نتیجه‌گیری
دعوای ورود ثالث یکی از ابزارهای مهم در نظام دادرسی است که به اشخاصی که طرف دعوا نیستند اما حقوق آن‌ها در معرض آسیب قرار دارد، اجازه می‌دهد در جریان رسیدگی دخالت کنند. این امکان باعث می‌شود که از تضییع حقوق افراد جلوگیری شده و رأی نهایی با درنظرگرفتن تمامی ذی‌نفعان صادر گردد.
مطابق با مواد ۱۳۰ تا ۱۳4 قانون آیین دادرسی مدنی، ورود ثالث باید پیش از اعلام ختم دادرسی انجام شود و شخص ثالث باید دارای نفع قانونی باشد. علاوه بر این، ارائه دادخواست و رعایت تشریفات قانونی از جمله شروط اساسی برای پذیرش این نوع دعوا است.
مثال عملی ارائه‌شده نشان داد که ورود ثالث چگونه می‌تواند مسیر یک دعوا را تغییر دهد. این نشان می‌دهد که آگاهی از این نهاد حقوقی و استفاده صحیح از آن می‌تواند در بسیاری از موارد، از تضییع حقوق افراد جلوگیری کند. ازاین‌رو، افرادی که احتمال می‌دهند رأی دادگاه بر حقوق آن‌ها تأثیر خواهد گذاشت، باید در زمان مناسب اقدام به ورود در پرونده نمایند تا بتوانند از حقوق قانونی خود دفاع کنند.
نویسنده محمدعلی پوریانیک برای انتشار در سایت راوی حق