مقدمه
در زندگی شهری و اجتماعی، مجاورت افراد با یکدیگر امری طبیعی و اجتناب‌ناپذیر است. اما همین هم‌جواری گاه باعث بروز تعارضاتی میان همسایگان می‌شود؛ از جمله شایع‌ترین این تعارضات، مزاحمت همسایه برای مالک است. ممکن است همسایه‌ای با ایجاد صداهای بلند، اشغال بخشی از حریم ملک دیگران، یا حتی ورود بدون اجازه به ملک مجاور، آسایش و حقوق مالکانه طرف دیگر را مخدوش کند. قانون برای چنین وضعیت‌هایی راهکارهایی مشخص و شفاف ارائه کرده است که هر مالک باید از آن‌ها آگاهی داشته باشد.
مالک در برابر مزاحمت‌هایی که آسایش و استفاده مشروع از ملک را مختل می‌کند، می‌تواند به مراجع قضایی مراجعه کند و از حمایت قانون بهره‌مند شود. در این مقاله تلاش می‌کنیم به‌صورت دقیق، ساده و کاربردی، به بررسی حقوق قانونی مالک در مواجهه با مزاحمت همسایه بپردازیم. ضمن ارائه‌ی نمونه‌ی عملی، به مهم‌ترین مواد قانونی استناد می‌کنیم تا مخاطب بتواند با درکی روشن، راهکار قانونی مناسب را بیابد و با اطمینان بیشتری از حق خود دفاع کند.
تعریف حقوق قانونی مالک در برابر مزاحمت همسایه
هر مالک طبق قانون دارای حق تصرف، استفاده و انتفاع از ملک خود است. این حقوق در ماده ۳۰ قانون مدنی به‌صراحت بیان شده است که «هر مالکی نسبت به مایملک خود حق همه‌گونه تصرف و انتفاع را دارد، مگر در مواردی که قانون استثنا کرده باشد.» بنابراین اگر کسی مانع استفاده‌ی مشروع مالک از ملک خود شود یا در حق او ایجاد مزاحمت کند، در واقع به حقوق مالکانه تجاوز کرده است.
مزاحمت با تعرض تفاوت دارد. تعرض زمانی است که فردی وارد ملک دیگری شود یا آن را غصب کند؛ اما مزاحمت به معنی ایجاد موانع در استفاده‌ی متعارف از ملک، بدون تصرف مستقیم در آن است. مثلاً ایجاد صدای زیاد، سد کردن راه دسترسی، یا ورود فاضلاب از ملک مجاور نمونه‌هایی از مزاحمت محسوب می‌شوند. قانون در چنین شرایطی، مالک را محق در طرح دعوای «رفع مزاحمت» می‌داند.
مصادیق مزاحمت همسایه و آثار حقوقی آن
مزاحمت همسایه می‌تواند شکل‌های مختلفی داشته باشد و از صرف مزاحمت صوتی تا تجاوز به حریم ملک گسترش یابد. برخی از مصادیق رایج مزاحمت عبارتند از:
-
ایجاد سر و صدای مداوم و بلند در ساعات شبانه‌روز که آسایش مالک را سلب کند (نقض سکوت شب).
-
پارک کردن مداوم خودرو در ورودی ملک یا پارکینگ دیگران.
-
ریزش آب، فاضلاب، یا زباله از ملک مجاور به داخل حیاط یا تراس.
-
ساخت و ساز بدون رعایت حریم ملک‌های اطراف.
-
نگهداری حیوانات در شرایطی که باعث ایجاد آلودگی صوتی یا بهداشتی شود.
این مصادیق از نظر قانون، تخلف محسوب شده و موجب مسئولیت مدنی یا حتی کیفری شخص مزاحم می‌گردد. در صورت استمرار مزاحمت، مالک می‌تواند با استناد به قانون، دعوای حقوقی و حتی کیفری مطرح کند و رفع مزاحمت را از مرجع قضایی بخواهد.
راهکارهای قانونی مقابله با مزاحمت همسایه
برای مقابله با مزاحمت همسایه، مالک باید گام‌های مشخصی را بردارد:
-
ثبت و مستندسازی مزاحمت از طریق جمع‌آوری عکس، فیلم، شهادت همسایگان یا گزارش نیروی انتظامی.
-
ارسال اظهارنامه قانونی به همسایه مزاحم جهت هشدار و درخواست رفع مزاحمت (بر اساس ماده ۱۵۶ قانون آیین دادرسی مدنی).
-
طرح دعوای حقوقی رفع مزاحمت یا سلب آسایش در دادگاه با ارائه دادخواست و مستندات.
-
در صورت ورود خسارت یا تهدید به سلامت
-
درخواست تأمین دلیل از شورا یا دادگاه جهت ثبت وضعیت مزاحمت.
داشتن مدارک کافی و ثبت دقیق مزاحمت در اثبات ادعا و صدور حکم مؤثر بسیار حیاتی است. در برخی موارد، شوراهای حل اختلاف ابتدا طرفین را دعوت به مصالحه می‌کنند، اما اگر توافق حاصل نشود، پرونده به دادگاه ارجاع می‌گردد.
نقش ماده 690 و 618 قانون مجازات اسلامی در حمایت از مالک
ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) مقرر می‌دارد:
« هر کس به وسیله صحنه سازی از قبیل پی کنی، دیوارکشی، تغییر حد فاصل، امحای مرز، کرت بندی، نهرکشی، حفر چاه، غرس اشجار و زارعت و امثال آن به تهیه آثار تصرف در اراضی مزروعی اعم از کشت شده یا در آیش زراعی، جنگل‌ها و مراتع ملی شده، کوهستان‌ها، باغ‌ها، قلمستان‌ها، منابع آب، چشمه‌سارها، انهار طبیعی و پارک‌های ملی، تأسیسات کشاورزی و دامداری و دامپروری و کشت و صنعت و اراضی موات و بایر و سایر اراضی و املاک متعلق به دولت یا شرکت‌های وابسته به دولت یا شهرداری‌ها یا اوقاف و همچنین اراضی و املاک و موقوفات و محبوسات و اثلاث باقیه که برای مصارف عام‌المنفعه اختصاص یافته یا اشخاص حقیقی یا حقوقی به منظور تصرف یا ذی‌حق معرفی کردن خود یا دیگری، مبادرت نماید یا بدون اجازه سازمان حفاظت محیط زیست یا مراجع ذی‌صلاح دیگر مبادرت به عملیاتی نماید که موجب تخریب محیط زیست و منابع طبیعی گردد یا اقدام به هرگونه تجاوز و تصرف عدوانی یا ایجاد مزاحمت یا ممانعت از حق در موارد مذکور نماید به مجازات یک ماه تا یک سال حبس محکوم می‌شود. دادگاه موظف است حسب مورد رفع تصرف عدوانی یا رفع مزاحمت یا ممانعت از حق یا اعاده وضع به حال سابق نماید».
ماده 618 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات): «هر کس با هیاهو و جنجال یا حرکات غیر متعارف یا تعرض به افراد موجب اخلال نظم و آسایش و آرامش عمومی گردد یا مردم را از کسب و کار باز دارد به حبس از سه ماه تا یک سال و تا (74) ضربه شلاق محکوم خواهد شد.»
این ماده از جمله ابزارهای مهم برای مقابله با مزاحمت‌های جدی محسوب می‌شود. در صورتی که مزاحمت ادامه‌دار و با سوءنیت باشد، مالک می‌تواند مستقیماً از طریق دادسرا اقدام کرده و خواستار مجازات کیفری متهم شود. قانون‌گذار با هدف حمایت از حقوق مالکانه و نظم اجتماعی، این ماده را تصویب کرده تا در صورت لزوم، مالک بتواند از ضمانت اجرای کیفری نیز استفاده کند.
مثال کاربردی از دعوای مزاحمت و روند رسیدگی
فرض کنید مالک یک واحد آپارتمانی، با همسایه‌ای مواجه است که هر شب تا نیمه‌های شب اقدام به پخش موسیقی با صدای بلند می‌کند. مالک ابتدا چندین بار شفاهی تذکر می‌دهد، اما بی‌نتیجه است. او اقدام به تهیه فایل صوتی و گزارش از همسایگان دیگر کرده و اظهارنامه‌ای رسمی ارسال می‌نماید. در ادامه، با استناد به مواد ۳۰ و ۳۱ قانون مدنی و ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی، از طریق دفاتر خدمات قضایی، دعوای رفع مزاحمت مطرح می‌کند.
در جلسه رسیدگی، با توجه به وجود مدارک کافی، شورا ابتدا توصیه به مصالحه می‌کند؛ اما با تکرار مزاحمت، موضوع به دادگاه ارجاع می‌شود. دادگاه با استناد به ادله موجود، ضمن صدور حکم رفع مزاحمت، متهم را به پرداخت جریمه نقدی نیز محکوم می‌نماید.
نتیجه‌گیری
حقوق قانونی مالک در برابر مزاحمت همسایه از جمله موضوعاتی است که در دنیای امروزی اهمیت زیادی دارد. همسایگی محترمانه باید مبتنی بر رعایت حقوق متقابل و حفظ آسایش باشد. اگر یکی از همسایگان از این چهارچوب خارج شود، مالک حق دارد با استناد به قوانین مدنی و کیفری، از خود و ملکش دفاع کند.
مهم است بدانیم که قانون در کنار مالک ایستاده و ابزارهای متعددی همچون اظهارنامه، دادخواست حقوقی، شکایت کیفری و ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی را برای حمایت از حق او فراهم کرده است. داشتن آگاهی حقوقی و استفاده از روش‌های قانونی، مالک را در جایگاهی قرار می‌دهد که با آرامش و بدون درگیری، از حقوق خود دفاع کند و نظم اجتماعی را نیز حفظ نماید.
پرسش‌های متداول در خصوص حقوق قانونی مالک در مواجهه با مزاحمت همسایه:
-
آیا مالک می‌تواند به خاطر سر و صدای زیاد همسایه شکایت کند؟
بله، اگر سر و صدا از حد متعارف خارج شود و موجب سلب آسایش مالک گردد، طبق ماده 618 قانون مجازات اسلامی قابل پیگرد است.
-
آیا مستأجر می‌تواند دعوای مزاحمت مطرح کند؟
بله، حتی مستأجر یا دارنده حق تصرف می‌تواند علیه مزاحمت اقامه دعوا کند؛ مالک نیز با ارائه مدارک می‌تواند مستقیماً وارد عمل شود.
-
آیا مزاحمت همسایه جرم کیفری محسوب می‌شود؟
در صورتی که مزاحمت عمدی و با قصد اخلال باشد، طبق ماده 690 و 618 قانون مجازات اسلامی جرم محسوب شده و قابل تعقیب کیفری است.
-
آیا برای شکایت از مزاحمت همسایه نیاز به وکیل داریم؟
خیر، الزام قانونی به داشتن وکیل نیست، اما مشاوره با وکیل متخصص در این حوزه کمک می‌کند دعوا مستند و دقیق پیگیری شود.
-
در صورت تکرار مزاحمت، مجازات سنگین‌تر می‌شود؟
بله، در صورت اثبات تکرار و سوءنیت، دادگاه می‌تواند علاوه بر رفع مزاحمت، مجازات کیفری نیز اعمال کند.
نویسنده محمدعلی پوریانیک برای انتشار در سایت راوی حق