مقدمه
در دنیای تجارت و پروژه‌های بزرگ، هیچ شرکتی به تنهایی نمی‌تواند بار همه مسئولیت‌ها و هزینه‌ها را به دوش بکشد. بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی، صنعتی و حتی خدماتی، به سرمایه، تخصص و منابع انسانی گسترده‌ای نیاز دارند که از توان یک شرکت یا شخص واحد خارج است. در چنین شرایطی، یکی از بهترین راهکارها ایجاد کنسرسیوم (Consortium) یا همان ائتلاف چند شخص حقیقی یا حقوقی است. کنسرسیوم با ایجاد یک ساختار همکاری مشترک، به طرفین این امکان را می‌دهد که منابع، تجربه و سرمایه خود را به اشتراک گذاشته و برای دستیابی به یک هدف مشترک هم‌افزایی کنند. اهمیت قرارداد کنسرسیوم در این است که اگر به‌درستی تنظیم نشود، می‌تواند منشأ اختلافات حقوقی و مالی جدی بین اعضا باشد. در ادامه این مقاله، تمام جنبه‌های مهم قرارداد کنسرسیوم را بررسی می‌کنیم
کنسرسیوم (Consortium)
مفهوم کنسرسیوم (Consortium) چیست؟ کنسرسیوم به معنای ائتلاف دو یا چند شخص حقیقی یا حقوقی با هدف شرکت در یک فعالیت عمومی یا اشتراک منابع برای دستیابی به هدف مشترک می‌باشد.
قراردادهای کنسرسیوم در حقیقت از انواع قراردادهای اتحاد (Alliance) به شمار می‌رود که در رسته قراردادهای سرمایه‌گذاری است. عنصر اصلی این گونه قراردادها دستیابی به هدف مشترک است.
ممکن است یک یا چند شخص حقیقی یا حقوقی برای اجرای یک پروژه مشخص، قرارداد کنسرسیوم (Consortium) امضاء کنند. سپس طرفین قرارداد در این اتحاد، در سرمایه‌گذاری، سود و زیان و مدیریت پروژه با هم همکاری نمایند.
اما کنسرسیوم فقط این مورد نیست. امکان دارد این قرارداد را اشخاص حقیقی یا حقوقی بدون اینکه مشارکتی در سرمایه گذاری داشته باشند یا بدون مشارکت در سود و زیان داشته باشند منعقد کنند. در این مورد صرفاً هدفی تعیین نموده و در راستای آن همکاری می‌کنند.
به این نکته توجه کنید که نباید کنسرسیوم (Consortium) را با «جوینت ونچر (Joint Venture)» اشتباه بگیرید. برای اطلاع از این موضوع بادداشت «تفاوت‌های جوینت ونچر یا کنسرسیوم» را مطالعه کنید. این نکته را نیز باید بدانید که ممکن است موضوع قرارداد کنسرسیوم، غیرتجاری باشد.
نکات مهم قرارداد کنسرسیوم
در حقیقت برای اینکه دقیق بدانیم که «مفهوم کنسرسیوم (Consortium) چیست؟»، نکات مهم کنسرسیوم به شح زیر است:
الف) تشکیل کمیته مدیریت
به محض امضای تفاهم‌نامه باید اعضای کنسرسیوم کمیته مدیریت، متشکل از نمایندگان دارای اختیار هر عضو را به عنوان نهاد تصمیم‌گیری تشکیل دهند.
ب) انتخاب رهبر کنسریوم
اعضای کنسرسیوم شخصی را به عنوان رهبر انتخاب می‌نمایند. بعد از تعیین رهبر کنسرسیوم بر اساس معیارهای صلاحیت موردنظر اعضا، اختیار تصمیم‌گیری در خصوص مهم‌ترین امور فنی و بعضاً مالی پروژه، به ایشان تفویض می‌گردد.
همچنین رهبر کنسرسیوم باید یک نفر را به عنوان مدیر پروژه تعیین کند که کارهای اداری را انجام می‌دهد. هر یک از اعضا نیز می‌توانند یک نفر را به عنوان مدیر منصوب کنند تا نسبت به همکاری و مساعدت لازم با دیگر اعضا و مدیر پروژه اقدام نماید.
ج) ارائه تضامین
هر تضمینی که باید به کارفرما داده شود، ممکن است توسط رهبر کنسرسیوم تهیه و کلیه هزینه‌های مربوطه به حساب هزینه کنسرسیوم گذاشته می‌شود. اعضای کنسرسیوم نیز می‌توانند به تناسب تضمینی که رهبر کنسرسیوم به کارفرما داده است، تضمین متقابلی به رهبر ارائه دهند. همچنین چنانچه کارفرما از هر یک اعضای کنسرسیوم برای شرح کار آن عضو تضمینی بخواهد، آن عضو به نسبت سهم خود موظف به ارائه تضمین است.
د) ممنوعیت رقابت
هیچ یک از اعضا در زمان اعتبار قرارداد کنسرسیوم نباید به تنهایی یا در مشارکت با اشخاص ثالث فعالیتی را که مستلزم رقابت با موضوع کنسرسیوم است به انجام برساند. همچنین هیچ عضو حق ندارد بدون اخذ رضایت قبلی از عضو دیگر تعهداتی برای او ایجاد کند.
ه) مسئولیت اعضا
هر یک از اعضای مشارکت در خصوص تعهدات ناشی از قرارداد و نیز اجرای آن، منفرداً و متضامناً در برابر کارفرمای قرارداد اصلی و اشخاص ثالث مسئول میباشند.
نحوه پرداخت در قرارداد کنسرسیوم
حساب کنسرسیوم برای انجام فعالیت‌های موضوع آن، حساب مشترکی به نام تمامی اعضا خواهد بود. در واقع هر یک از اعضای کنسرسیوم مبلغی را به عنوان سهم مشارکت خود تامین خواهد کرد و سود و زیان حاصل از اجرای پروژه ها به نسبت سهم مشارکت اعضا مابین آنها تقسیم خواهد شد. تصمیم گیری در مورد تقسیم سود و زمان پرداخت و یا تبدیل سود به سرمایه بر عهده کمیته مدیریت خواهد بود. اعضا در قبال بدهی‌های کنسرسیوم متضامناً مسئول خواهند بود.
شرکت در مناقصات
نظر به این که در خصوص ارزیابی کنسرسیوم جهت شرکت در مناقصه سند قانونی مشخصی تدوین نگردیده است، اشخاص حقوقی عضو کنسرسیوم جهت ارزیابی تابع قواعد عام قانون برگزاری مناقصات و آیین‌نامه‌های مربوطه هستند.
به علاوه نظر به ماده 220 قانون تجارت هر شرکت ایرانی که به صورت یکی از شرکت‌های مذکور در این قانون در نیامده و به امور تجارتی مشغول باشد، شرکت تضامنی محسوب می‌گردد. لذا در صورت عدم ثبت شرکت نیز، مشارکت اعضا در قالب شرکت تضامنی در نظر گرفته می‌شود و شرکت مذکور باید دارای شرایط کمی و کیفی ارزیابی مناقصات مطابق قوانین مربوطه باشد.
مزایا و معایب کنسرسیوم
✔ مزایا
تقسیم ریسک‌های مالی و حقوقی،
افزایش توانایی فنی و سرمایه‌ای،
امکان ورود به پروژه‌های بزرگ و ملی،
استفاده از تخصص‌های متنوع اعضا.
✖ معایب
مسئولیت تضامنی اعضا که می‌تواند پرریسک باشد،
پیچیدگی در تصمیم‌گیری‌ها،
احتمال بروز اختلافات مدیریتی و مالی،
نیاز به قرارداد دقیق و شفاف برای جلوگیری از تعارض.
نتیجه
کنسرسیوم یکی از ابزارهای مهم در اجرای پروژه‌های بزرگ و همکاری‌های چندجانبه است. این نوع قرارداد به اشخاص حقیقی و حقوقی امکان می‌دهد منابع خود را در کنار یکدیگر قرار داده و برای دستیابی به اهداف مشترک تلاش کنند. با این حال، مسئولیت تضامنی اعضا و پیچیدگی‌های مدیریتی، نشان می‌دهد که تنظیم قرارداد کنسرسیوم باید با دقت و ظرافت حقوقی انجام شود. اگر شرایط و تعهدات طرفین به روشنی در قرارداد ذکر نشود، زمینه بروز اختلاف و مشکلات حقوقی فراهم خواهد شد.
بنابراین توصیه می‌شود قبل از امضای چنین قراردادی، حتماً با یک وکیل متخصص قراردادهای تجاری مشورت کنید تا چارچوب همکاری به‌گونه‌ای تنظیم شود که هم منافع همه اعضا حفظ گردد و هم ریسک‌ها به حداقل برسد.
یادداشت تفاوت کنسرسیوم با جوینت ونچر
نویسنده محمدعلی پوریانیک