مقدمه)
تبلیغات گمراه‌کننده، دروازه‌ای برای ورود کلاهبرداران است. فوتبالی‌ها و استقلالی‌ها احتمالاً خیلی بیشتر از دیگران، نام «موبایل موسوی» را شنیده‌اند. این فروشگاه، موبایل دوره‌ای اسپانسر (حامی مالی) باشگاه استقلال بود و حالا این روزها نام این فروشگاه با کلاهبرداری گره خورده است.
یا قبل‌تر، «کوروش کمپانی» که در دوران اوج خود با حضور بازیگران، ورزشکاران و سلبریتی‌های فضای مجازی برای خود اعتبار و حُسنِ شهرت می‌خرید. تا آنکه، پس از مدتی مشخص شد این بنگاه اقتصادی بیش از آنکه در فکر سود و صلاح مشتریان خود باشد، با این حربه‌های تبلیغاتی در پی آن است تا در یک بازه‌ی زمانی با افزایش مشتریان، جیب آنها را خالی کند.
ما، با جزئیات این پرونده‌ها کاری نداریم. در اینجا به دنبال آن هستیم تا نگاهی بیندازیم به یک اصطلاح مهم در دنیای تبلیغات و آن چیزی نیست جز «تبلیغات گمراه‌کننده»!
این روزها، سرمان را هر طرف که می‌چرخانیم، دنیای تبلیغات ما را احاطه کرده است: تبلیغات ماهواره، تلویزیون، بیلبوردهای شهری، اپلیکیشن‌های گوشی، نرم‌افزارها و …
این دست تبلیغات گاهی آنقدر زیاد و سرسام‌آور است که نرم‌افزارها و اپلکیشن‌ها به ما پیشنهاد می‌دهند برای خلاص شدن از شر تبلیغات، اکانت (حساب کاربری) ویژه (پولی) خریداری کنید.
حالا که این تبلیغات این گونه ما را در خود هضم کرده، واقعاً تعارف نداریم و باید اعتراف کنیم که این دست تبلیغاتِ چند لایه و با الگوریتم‌های پیچیده، خودآگاه و ناخودآگاه به ذهن و تصمیمِ ما جهت می‌دهد.
بیایید بار دیگر ماجرای «کوروش کمپانی» را مرور کنیم: چند ده نفر آدمِ معروف با فالوئرهای چند میلیونی وقتی سراغ یک فروشگاه می‌روند و خرید موبایل را تبلیغ می‌کنند ما به این تبلیغات اعتماد می‌کنیم. چون با خود حساب و کتاب می‌کنیم و معادلات ما نشان می‌دهد وقتی این تعداد بازیگر و ورزشکار سراغ این فروشنده‌ی خاص رفته‌اند پس حسابش پاک است!
اینجاست که «تبلیغات گمراه‌کننده» خود را نشان می‌دهد. ماده 7 قانون حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان مصوب 1388 در این خصوص بیان می‌کند «تبلیغات خلاف واقع و ارائه اطلاعات نادرست که موجب فریب یا اشتباه مصرف‌کننده از جمله از طریق وسایل ارتباط جمعی، رسانه‌های گروهی و برگه‌های تبلیغاتی شود، ممنوع است.» حالا، این سوال مطرح می‌شود که چه چیزهایی مصداق تبلیغ خلاف واقع است؟ ماده 2 آیین‌نامه اجرایی ماده 7 قانون حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان فهرستی از مصادیق تبلیغ خلاف واقع و اطلاعات نادرست را برشمرده که از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
-
استفاده از مطالب گمراه‌کننده و ادعاهای غیرقابل اثبات و کذب.
-
ارتکاب فعل یا ترک فعل که سبب مشتبه شدن یا فریب مخاطب از نظر کمیت یا کیفیت شود.
-
تبلیغ فراتر از واقعیت کالا یا خدمات مورد نظر.
-
استفاده از صفات مطلق و اغراق‌آمیز نظیر کاملاً بهداشتی و صد در صد تضمینی.
-
عدم ارائه اطلاعات دقیق، صحیح و روشن کالاها و خدمات.
-
بی‌ارزش یا فاقد اعتبار جلوه دادن خدمات و کالاهای دیگران.
-
استناد به تأییدیه‌هایی که تاریخ اعتبار آنها منقضی و یا به هر دلیل معتبر نیستند.
-
تقلید از ساختار، متن، شعار، تصاویر، آهنگ و شباهت‌های تبلیغاتی تجاری دیگر محصولات که مصرف‌کننده را فریب دهد و منجر به گمراهی وی شود.
حالا، ممکن است بپرسید ضمانت‌اجرای «تبلیغات گمراه‌کننده» چیست؟
ماده 19 قانون حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان، علاوه بر جبران خسارت، جزای نقدی حداکثر معادل دو برابر خسارت وارده را تعیین کرده است. به این پرونده‌ها سازمان تعزیرات حکومتی رسیدگی می‌کند. اگر دارای عنوان مجرمانه مانند کلاهبرداری باشد، پرونده جهت رسیدگی به ماهیت کیفری به دادسرا ارسال می‌شود.
تکلیف ما به عنوان یک شهروند در مواجهه با تبلیغات گمراه‌کننده چیست؟
هر زمان با تبلیغ گمراه‌کننده‌ای رو به رو شدیم، تکلیف انسانی و شهروندی ما ایجاب می‌کند اولاً برای حمایت از سایر افرادی که شاید اطلاعات درست ندارند و ممکن است فریفته‌ی تبلیغات گمراه‌کننده شوند و ثانیاً به خاطر نقض قانون، تخلفات این چنینی را به سازمان تعزیرات حکومتی گزارش بدهیم. خیلی راحت با شماره‌گیری 124 می‌توانیم نقض قوانین حقوق مصرف‌کننده و مخصوصاً تبلیغات گمراه‌کننده را گزارش دهیم.
اگر خودمان قربانی تبلیغات گمراه‌کننده شدیم چه کار کنیم؟
در اینجا بسته به موضوع هم می‌توانیم از طریق اعلام تخلف به نهاد صنفی مربوطه (مانند لوازم آرایشی و بهداشتی)، سازمان تعزیرات حکومتی، دادگاه‌های حقوقی جهت مطالبه خسارت و هم دادگاه‌های کیفری اقدام کنیم. همیشه یادمان باشد، تبلیغات گمراه‌کننده، دروازه‌ای برای ورود کلاهبرداران است.
نویسنده: راوی حق