در این مقاله سعی می‌کنیم قرارداد بیع متقابل و انواع آن را به زبان بسیار ساده توضیح دهیم. در ابتدا بایستی در خصوص مفهوم بیع متقابل (Buy-Back) بحث نماییم.
مفهوم بیع متقابل (Buy-Back)
در حقیقت بیع متقابل، توافقی برای خرید محصول است. به زبان ساده در بیع متقابل (Buy-Back) سرمایه‌گذار خارجی، منابع مالی اعم از نقد و غیرنقد را در اختیار سرمایه‌پذیر قرار می‌دهد. سرمایه‌پذیر نسبت به ایجاد و توسعه و نوسازی بنگاه اقتصادی خود بر اساس منابع سرمایه‌گذار اقدام می‌کند. سپس سرمایه‌پذیر از تولیدات و محصولات بنگاه اقتصادی خود، سرمایه سرمایه‌گذار را برگشت داده و تسویه می‌کند.
نکته مهم: بیع متقابل (Buy-Back)، را با تجارت متقابل (Counter Trade) اشتباه نگیرید. در تجارت متقابل صادرکننده یا واردکننده تعهد می کند در ازای کالاهای صادرکننده یا واردکننده، کالاهایی را معادل ارزش صادرات و واردات، از کشور خریدار یا فروشنده، خریداری کند یا به فروش برساند. البته ممکن است شرکت سرمایه‌گذار در بیع متقابل، بخشی از سرمایه خود را از کالاهای دیگری غیر از کالاهای تولیدی سرمایه‌پذیر مستهلک نماید. البته قرارداد بیع متقابل یکی از اقسام تجارت متقابل است.
همانطور که ذکر نمودیم تفاوت بیع متقابل در مقابل تجارت متقابل این است که استهلاک سرمایه و هزینه‌های سرمایه‌گذار از محل محصولات بنگاه اقتصادی سرمایه‌پذیر انجام می‌شود.
ذکر این نکته ضرورت دارد که در قراردادهای بیع متقابل در کشور، سرمایه‌گذار خارجی هیچ‌گونه مالکیتی اعم از جزئی و کلی بر بنگاه اقتصادی سرمایه‌پذیر به دست نمی‌آورد. حتی قانون نفت سال 1366 در ماده 6 مالکیت سرمایه‌گذار خارجی را در صنایع بالادستی ممنوع کرده است.
«ماده 6- کلیه سرمایه‌گذاری‌ها بر اساس بودجه واحدهای عملیات از طریق وزارت نفت پیشنهاد و پس از تصویب مجمع عمومی در بودجه کل‌کشور درج می‌شود. سرمایه‌گذاری خارجی در این عملیات به هیچ وجه مجاز نخواهد بود.»
نتیجه اینکه قراردادهای بیع متقابل فعلی در کشور نوعی قرارداد پیمانکاری به شمار می‌رود که در آن استهلاک سرمایه پیمانکار (سرمایه‌گذار) از طریق فروش محصولات کارفرما، انجام می‌گیرد.
انواع قرارداد بیع متقابل
معمولا قرارداد بیع متقابل در دو حوزه نفتی و غیر نفتی در کشور استفاده می‌شود. بیع متقابل نفتی را بیشتر در صنایع بالادستی صنایع نفت و گاز استفاده می‌کنند. در حالی که بیع متقابل غیرنفتی را در دیگر صنایع استفاده می‌کنند.
چنانچه اطلاعات جامعی در خصوص این گونه قراردادها می‌خواهید می‌توانید به کتاب «حقوق سرمایه‌گذاری خارجی در پرتو قانون و قراردادهای سرمایه‌گذاری» به قلم آقایان علی حاتمی و اسماعیل کریمیان در نشر تیسا مراجعه کنید.
برای مطالعه در خصوص موضوعات قراردادی به صفحه «مدیریت قرارداد» مراجعه کنید.