در این یادداشت شما به صورت اختصار با انواع قراردادهای پیمانکاری (حوزه ساخت) (1) آشنا می‌شوید. این یادداشت در دو بخش تنظیم شده که بخش اول به تعداد 9 قرارداد پرداخته شده است. ضمناً راوی حق نمونه هر قرارداد را به صورت کامل در یادداشتی مجزا منتشر می‌کند. قراردادهای پیمانکاری شامل موارد زیر است:
1- قرارداد مهندسی، تأمین کالا، ساخت و اجرا (EPC):
این قرارداد مخفف واژه‌های:
1- (Engineering) به معنای طراحی و مهندسی.
2- (Procurement) به معنای تأمین کالا.
3- (Construction) به معنای اجرا یا ساخت است.
قرارداد ای پی سی، نوعی قرارداد پیمانکاری است که در پروژه‌های زیربنایی استفاده می‌شود. در این قرارداد پیمانکار کلیه مسئولیت‌های مربوط به طراحی و مهندسی، تهیه و تأمین کالا و ساخت را بر عهده گرفته و پروژه کامل را تحویل کارفرما می‌دهد. برای مطالعه جزئیات بیشتر در خصوص این قرارداد به یادداشت «قرارداد مهندسی، تأمین کالا، ساخت و اجرا (EPC)» مراجعه نمایید.
2- قرارداد طراحی مهندسی، تأمین تجهیزات (EP):
در قرارداد Engineering-Procurement، کارفرما ممکن است، بخشی از طراحی مهندسی (E) را به پیمانکار دارای لیسانس خاصی واگذار کند تا مهندسی پایه انجام شود. سپس پروژه را به پیمانکار (EP)، واگذار کند تا بر مبنای مهندسی پایه، پیمانکار مهندسی پایه را انجام دهد.
3-. قرارداد طراحی، تأمین تجهیزات و مدیریت ساخت (EPCM):
قرارداد Engineering-Procurment-Construction Management یک شیوه از قرارداد پیمانکاری است که همانند قرارداد EPC، کارفرما، طراحی پروژه را به همراه تأمین تجهیزات به پیمانکار واگذار می‌کند. ولی بر خلاف EPC، پیمانکار، عملیات ساخت را اجرا نمی‌کند. عملیات ساخت (C) توسط پیمانکار دیگری انجام می‌شود و پیمانکار اصلی به نمایندگی از کارفرما، مرحله ساخت را مدیریت و اداره می‌کند. (Construction Management). در نتیجه در قرارداد (EPCM)، بخش ساخت (C) با توجه طراحی و تجهیزات پیمانکار (EPCM) و بر اساس مدیریت ایشان به پیمانکار دیگری واگذار می‌شود.
4- قرارداد طراحی، تأمین تجهیزات، ساخت و تأمین مالی (EPCF):
در قرارداد طراحی (Engineering)، تأمین تجهیزات (Procurment)، ساخت (Construction) و تأمین مالی (Finance)، کارفرما علاوه بر اینکه کلیه مسئولیت‌های تمام پروژه را به پیمانکار واگذار می‌کند، پیمانکار تأمین مالی پروژه را نیز برعهده می‌گیرد.
نکته: قرارداد EPCF را نباید با قرارداد EPC+F اشتباه گرفت. در قرارداد EPC+F پیمانکار تأمین مالی پروژه را برعهده نمی‌گیرد. بلکه صرفاً در این خصوص با اعتبار خود مذاکره نموده و به کارفرما جهت یافتن فاینانسور و تأمین مالی کمک می‌کند.
5- قراردادهای طراحی مهندسی (E):
این قرارداد مخفف واژه (Engineer) به معنای مهندسی است. در قراردادهای طراحی مهندسی، کارفرما موضوع طراحی نقشه یک پروژه را به مهندس طراح واگذار می‌کند. موضوع پیمان در این قرارداد عبارت است از طراحی و تهیه، تأیید و تثبیت نقشه‌های یک پروژه. در حقیقت کارفرما ممکن است بخشی از قسمت E را که نیاز به لیسانس مخصوصی دارد به یک شرکت طراح خاصی واگذار کند.
6- قراردادهای تأمین تجهیزات (P):
قراردادهای خرید که مخفف (Procurment Contract) است، به قراردادی گفته می‌شود که کارفرما فقط تأمین تجهیزات یا خرید در یک پروژه را به پیمانکار واگذار می‌کند. در حقیقت این قراردادها بخشی از قراردادهای پیمانکاری است که بخش خرید و تأمین تجهیزات یک پروژه به موجب آن انجام می‌شود.
7- قراردادهای ساخت (Construction):
در قراردادهای ساخت، کارفرما صرفاً مسئولیت ساخت یک پروژه را به پیمانکار واگذار می‌کند. کارفرما ممکن است در یک پروژه برای هر بخش آن (طراحی، خرید و ساخت)، پیمانکار جداگانه‌ای انتخاب نموده و پروژه را واگذار کند. معمولاً برخی پیمانکاران در یک حوزه، تخصص بالایی دارند و ارجاع کار بر مبنای تخصص آنها، بهره‌وری و راندمان یک پروژه را افزایش می‌دهد.
8- قرارداد بیع متقابل (Buy-Back):
یک از انواع قراردادهایی که به منظور سرمایه‌گذاری، نقش مهمی در کشور داشته است، قرارداد بیع متقابل است. این نوع قراردادها در صنایع مختلف اعم از پتروشیمی، نفت و گاز و… قابل استفاده است. این گونه قراردادها به گونه‌ای موافقت‌نامه‌ای برای خرید محصولات تولید شده از پروژه است. به این گونه که فروشنده ماشین‌آلات، تجهیزات، دانش فنی، اکتشاف و… را در اختیار خریدار جهت نصب و راه‌اندازی پروژه تولیدی قرار داده و توافق می‌کنند فروشنده تولیدات، بنگاه اقتصادی را خریداری می‌کند.
9- قرارداد احداث، بهره‌برداری، انتقال (BOT):
قراردادهای ساحت یا احداث، بهره‌برداری و انتقال معروف به بی. او. تی است. BOT مخفف Build Operate and Transfer است. این گونه قراردادها غالباً در مشارکت بخش عمومی و خصوصی انجام می شود و خود در دسته بزرگتری تحت عنوان قراردادهای مشارکت عمومی-خصوصی یا Public-Private Partnership قرار می گیرد.
شرکت دولتی امتیاز ساخت و بهره‌برداری را به بخش خصوصی واگذار می‌کند. بخش خصوص ممکن است کنسرسیوم باشد یا هر شخص حقیقی یا حقوقی. در این قراردادها بعد از اینکه پروژه به بهره برداری می‌رسد، پیمانکار، هزینه‌ها و سود خود را از آن محل مستهلک نموده و پروژه تکمیل شده را به بخش عمومی منتقل می‌کند.
قراردادهای بند 8 و 9 یادداشت حاضر با باید با تسامح در قالب قراردادهای پیمانکاری محسوب کرد. چه اینکه، در این نوع از قراردادها، شخص حقیقی یا حقوقی، سرمایه کل پروژه را تأمین می کند و از محل آورده خود پروژه را پیش می برد. با این وصف، چنین شخصی، سرمایه گذار شناخته می شود و طرف مقابل که دولت است، سرمایه پذیر قلمداد خواهد شد. لذا، دیگر دولت به عنوان شخصی که از جیب خود هزینه می کند تا پروژه ایجاد شود، شناخته نمی شود. بلکه، دولت با بخش خصوصی مشارکت می کند و سود دو طرف باید در قرارداد لحاظ شود. تفصیل این بحث، خود امر مستقلی است که در یادداشت های بعد به بیشتر در این باره سخن خواهیم گفت.
انواع قراردادها را با دو معیار «تقسیم ریسک و قیمت» در این یادداشت مطالعه کنید.
راوی حق این یادداشت را در بخش 2 تکمیل می‌نماید.
به قلم محمدعلی پوریانیک