اِبراء چیست؟
اِبراء یعنی طلبکار از طلب خود نسبت به بدهکار صرف نظر کند. به عنوان مثال فرهاد از علی 100 میلیون تومان طلبکار است یا یک فقره چک از علی به عنوان طلب در اختیار دارد. در این صورت فرهاد به علی می‌گوید «طلب من را نیاز نیست پرداخت کنی و صرف نظر کردم و بخشیدم. یا لاشه چک به همراه گواهی عدم پرداخت را به علی بر می‌گرداند و به صورت ضمنی از طلب خود روی گردانی می‌کند.
در نتیجه حتما باید بدهی یا دینی وجود داشته باشد تا بتوان از آن صرف‌نظر کرد. لذا ابراء تابع وجود بدهی یا دین است. در اصطلاح حقوقی ابراء یعنی اسقاط حق دینی. یعنی دینی را ساقط کردن.
به عنوان مثال زن به مرد می‌گوید مهریه ام را بخشیدم. در اینجا چون مهریه دین و بدهی است که بر گردن شوهر بوده و باید پرداخت کند. زن طلب خود را ابراء می‌کند. البته اگر مهریه یک مال معین باشد، و زن به مرد بگوید مهریه‌ام را بخشیدم. زن مال معین را بخشیده است که به آن هبه می‌گویند.
ابراء به صورت یک طرفه انجام می‌شود و به آن ایقاع می‌گویند. حتی طلبکار می‌تواند از دین خود نسبت به شخص فوت شده نیز صرف‌نظر کند.
نکته: ابراء قابل برگشت نیست و اگر کسی از طلب خود صرف نظر کند و پشیمان شود دیگر نمی‌تواند به بدهکار مراجعه کند.
مواد ابراء در قانون مدنی از 289 تا 291 است.
اِعراض چیست؟
اِعراض در مقابل ابراء، قرار دارد و در اصطلاح حقوقی یعنی اسقاط حق عینی. یعنی شخص یک مالی دارد که به آن عین می‌گویند. مثل کتاب، خودکار، لباس، ملک و هر مالی که شخص دارد. حال این شخص از مال خود صرف نظر می‌کند. می‌گوید من این مال را نمی‌خواهم. در نتیجه وقتی شخصی از مالی که دارد روی‌گردانی می‌کند به آن اعراض می‌گویند. حال اگر از حق دینی شخص صرف نظر کند به آن ابراء می‌گویند.
نکته: وقتی شخصی از مال خود اعراض می‌کند، آن مال بی‌صاحب می‌شود و هر شخصی می‌تواند آن را تصرف کند. هر کسی که زودتر مال اعراض شده را بگیرد. با توجه به اماره تصرف، مالک آن می‌شود.
نکته: درست است که طلبکار به بدهکار اعلام می‌کند که بدهی‌ات را بخشیدم. اما، این بخشیدن به معنی ابراء است نه عقد هبه.
در عقد هبه، شخص، مالش را به یک فرد معین می‌بخشد. در اعراض، شخص از مالش دست می‌کشد و هر فردی بخواهد می‌تواند آن را بگیرد. شخص اگر بدهی فردی را ببخشد اگر پشیمان شود نمی‌تواند برگردد. در اعراض هم همین طور است وقتی فردی از مالش گذشت و دیگری تصرف کرد دیگر نمی‌تواند پس بگیرد. اما در عقد هبه در مواردی می‌توان از هبه رجوع نمود.
عقد هبه: زمانی که یک فرد مال خود را به شخص معینی می بخشد، به آن هبه می‌گویند. عقد هبه یک عقد جایز است. به این معنی که شخص بخشنده مال، می‌تواند هر زمان که بخواهد مال خود را پس بگیرید. البته این موضوع شرایطی دارد.
برای اطلاع کامل از شرایط عقد هبه، یادداشت « هبه کردن مال و نحوه پس گرفتن آن» را مطالعه نمایید.
نویسنده: محمدعلی پوریانیک